Pengkelasan Hutan Di Malaysia Berdasarkan Ciri Ekologi

PENGKELASAN HUTAN DI MALAYSIA BERDASARKAN CIRI EKOLOGI

Sememangnya topik ini agak membosankan kerana melibatkan pembacaan yang banyak. Rajah yang mampu membantu untuk tajuk ini pun sememangnya kurang di alam maya. Apa-apapun secara peribadi, tiada gunanya anda bercerita kisah kehebatan anda dengan hutan seandainya gagal kenal pasti jenis hutan itu sendiri.

Dalam Pengurusan Hutan Simpanan Kekal di Malaysia, terdapat beberapa kaedah pengkelasan hutan yang digunapakai selain. Memandangkan kaedah-kaedah lain agak teknikal dan mampu menyebabkan air mata berjujuran jika hendak disusun, maka salah kaedah yang praktikal untuk golongan awam ialah kaedah pengkelasan hutan melalui ekologi.

Mengikut Kamus Dewan Bahasa dan Pustaka Edisi Keempat, ekologi merujuk kepada:

1. Kajian tentang hubungan antara organisma hidup dengan persekitarannya
2. Hubungan antara tumbuhan, binatang dan manusia dengan persekitaran

Justeru, untuk pengkelasan hutan mengikut kaedah ekologi yang diamalkan di negara ini adalah berdasarkan ciri-ciri iklim, tanah, habitat dan biotik.

(I)     Pengelasan Mengikut Ciri Altitud Dan Iklim

(a)     Hutan Dipterokarpa Pamah

Hutan ini terletak dikawasan yang mana ketinggiannya adalah 300 meter dan ke bawah di atas paras laut (a.p.l.).  Ianya mempunyai bilangan pokok yang padat dan pelbagai jenis yang mana komponen utamanya adalah terdiri dari kaum Dipterokarpa serta ianya mempunyai tiga(3) lapisan kanopi hutan yang jelas. Spesies utama ialah Meranti, Balau dan Kapur.

(b)     Hutan Dipterokarpa Bukit

Hutan ini terletak di ketinggian antara 300m - 750m a.p.l yang merupakan kelas hutan yang terluas di Semenanjung Malaysia.  Spesies utama ialah Meranti seraya, Keruing dan spesies Meranti yang lain. Selain daripada itu, spesies yang terdapat di Hutan Dipterokarpa Pamah juga boleh didapati di Hutan Dipterokarpa Bukit tetapi taburannya agak berkurangan.

(c)     Hutan Dipterokarpa Atas

Hutan ini terletak di ketinggian 750m - 1,200m a.p.l.  Jenis-jenis pokok yang didapati disini adalah berbeza daripada apa  dilihat di Hutan Dipterokarpa Bukit. Terdapat tiga(3) lapisan pokok dimana lapisan pokok besar adalah diantara 25 hingga 35 meter tinggi dan perbezaan lapisan kedua serta ketiga adalah tidak begitu ketara. 

Hutan ini lazimnya dicirikan dengan kehadiran Meranti bukit tetapi Damar minyak, Bintangor, Keruing, Balau gunong, Balau gajah dan Meranti sarang punai bukit biasa juga terdapat di kawasan ini.

(d)    Hutan Oak-Gunung

Hutan ini terletak di ketinggian 1,200m - 1,500m a.p.l.  Spesies dipterokarpa jarang terdapat di kawasan ini walaupun Keruing gunong dan beberapa spesies Resak boleh ditemui. Komposisi hutan adalah terdiri dari spesies pokok yang bersaiz sederhana. Mempunyai dua(2) strata yang terdiri dari pokok unggul dan pokok renek. 

Spesies utama yang mencirikan hutan ini ialah Mempening, Berangan dan Medang.  Spesies lain yang terdapat di kawasan ini ialah Damar minyak, Bintangor, Kedondong, Podo dan Kelat.

(e)     Hutan Ericaceous-Gunung

Hutan ini terletak di ketinggian melebihi 1,500m a.p.l.  Hutan ini mengandungi pokok bersaiz kecil, renek, bengkok dan rendah.  Hutan ini terletak pada ketinggian yang melebihi 1,500 meter a.p.l. dan dibezakan dengan Hutan Montane-Oak berdasarkan strata hutan.

Hutan Ericaceous-Gunung ini hanya mempunyai satu(1) strata dengan ketinggian mencapai sehingga 10 meter sahaja.  Tumbuhan di hutan jenis ini banyak dipengaruhi oleh ketinggiannya, kesuburan tanah yang kurang dan iklim yang sejuk dan kebanyakkan pokoknya bersaiz kecil, bengkok dan rendah. Spesies dalam famili Ericaceae seperti Pieris ovalifolia, Rhododendron spp. dan Vaccinium spp. banyak terdapat di samping Periuk kera, buluh, resam, paku pakis dan lumut.

(ii)    Pengelasan mengikut Ciri Tanah dan Habitat:

(a)     Hutan Paya Laut

Hutan ini terdapat diantara kuala sungai dan tepi pantai yang berselut, berair masin serta mengalami pasang surut dan kebanyakannya terdapat di negeri Perak, Selangor dan Johor.  Jenis-jenis yang terdapat dikawasan ini adalah terhad kepada habitat ini dan lazimnya bercirikan pembentukan akar unik seperti akar jangkang dan akar pneumatophor. 

Spesies yang lazim terdapat di Hutan Paya Laut ini adalah seperti Bakau minyak (Rhizophora apiculata), Bakau kurap (Rhizophora mucronata), Lenggadai (Bruguiera spp.), Tengar (Ceriops spp.), Perepat (Sonneratia griffithii), Berus (Kandelia spp.), Nyireh (Carrapa spp.), Api-api (Avicenia spp.), Nipah (Nypa frutican) dan lain-lain.

(b)     Hutan Pantai

Hutan ini merupakan jaluran tumbuhan pokok dengan kelebaran 20m - 40m di sepanjang kawasan pantai berpasir dan berbatu kerikil di atas paras air pasang kecuali air pasang besar.  Spesies yang terdapat di hutan ini ialah seperti Rhu, Bintangor laut, Kelat jambu laut, Podo laut, Jemerlang laut, dan Ketapang.

(c)     Hutan Rawa (Heath Forest)/ Hutan kerangas

Hutan ini terdapat di kawasan berpasir bekas pantai (old raised sandy beach).  Tanah hutan ini akan menakung air selepas hujan lebat, lebih-lebih lagi sewaktu musim monsun.  Lazimnya terdapat lapisan tebal sarap (litter) dan terdapat banyak akar rerambut (feeding roots) pada permukaan tanah.  Contoh hutan ini terdapat di Hutan Simpan Jambu Bongkok, di Terengganu, Hutan Simpan Mencali di Rompin, Pahang, sebahagian Hutan Simpan Balok, Kuantan, Pahang dan sebahagian Hutan Simpan Tanjung Hantu di Dinding, Perak. Antara spesis yang senang ditemui ialah geronggang serta beberapa tumbuhan herba yang lain.

(d)     Hutan Paya Gambut

Hutan ini terdapat di kawasan pantai berpaya dibelakang hutan paya laut dan menghala ke darat dengan penggantian spesies tumbuhan yang boleh mencapai 30 meter tinggi serta mempunyai silara yang terbuka dan seragam.  Kedalaman gambutnya adalah diantara 0.5 meter hingga 20 meter dan airnya kurang masin. 

Antara spesies yang terdapat dalam Hutan Paya Gambut ini adalah seperti Kempas, Bintangor, Meranti paya, Ramin, Nyatoh, Geronggang dan Resak.  Hutan paya gambut ini banyak terdapat di negeri Selangor, Perak, Pahang dan Johor.

(e)     Hutan Paya Darat (Air Tawar)

Permukaan tanah hutan ini ditenggelami secara sementara atau separa kekal oleh air tawar yang kaya dengan mineral dan tidak berasid.  Antara spesies yang biasa terdapat ialah seperti Pulai, Bintangor, Merbau, Keladan, Kempas dan Kelat.

(f)      Hutan Bukit Batu Kapur

Hutan jenis ini biasanya terdapat di utara Semenanjung Malaysia dan lain-lain kawasan yang terletak  di bukit batu kapur. Tumbuhan (vegetation) di kawasan ini adalah berbeza strukturnya, iaitu tumbuh-tumbuhan rendah (short plants) di permukaan curam dan berbatu kepada pokok renek dan pokok-pokok kecil yang tingginya dari beberapa meter hingga lebih kurang 20 meter.  Selain daripada itu pokok yang lebih besar sehingga 30 meter boleh juga ditemui di kawasan-kawasan yang mempunyai tompokan tanah yang dalam dan subur yang biasanya disekitar kaki bukit.

Hanya beberapa spesies pokok dipterokarpa boleh ditemui di kawasan hutan bukit batu kapur ini termasuk Giam malut (Hopea ferrea), Temak batu (Shorea siamensis) dan Meranti temak (Shorea hypochra) yang boleh ditemui di utara Semenanjung Malaysia.

 (g)    Hutan Pinggir Riparian

• Bermula dari permukaan muara sungai, jenis hutan yang mula ditemui ialah hutan di bawah pengaruh air masin iaitu hutan paya laut.
• Menyusur ke hulu di mana air sungai adalah payau, pohon nipah tumbuh sepanjang tebing terutamanya bagi sungai yang lebar.
• Lebih ke hulu di mana airnya tidak lagi payau tetapi masih lagi dipengaruhi oleh air pasang-surut, spesies seperti putat (Barringtonia conoiedia), Rengas (Glutta spp.), Bintangor jangkang, Kenanga, Keruing bulu dan Merbau ditemui sepanjang tebing.Di bahagian sungai yang tidak lagi dipengaruhi air pasang-surut, antara spesies yang boleh ditemui ialah seperti Keruing neram, Merawan siput jantan, Rengas, Meranti tengkawang air dan Meranti pipit.
• Di kaki bukit di mana sungainya menjadi lebih sempit, berbatu dan berarus deras, spesies yang menjadi ciri utama hutan ini ialah Gapis.  Spesies lain yang biasa ditemui ialah seperti Terentang daun besar, Otak udang, Kekatong, Kasai daun besar dan Tualang.  Spesies dipterokarpa yang lazim terdapat di kawasan ini ialah Keruing ropol, Meranti mengkal, Damar hitam siput jantan, Meranti langgong dan Meranti kepong.
• Di kawasan yang lebih tinggi, terdapat spesies Berembang bukit (Duabanga grandifolia) dan Surian (Toona sp.).

(iii)   Pengelasan Mengikut Ciri Biotik

(a)     Hutan Schima-Bamboo

Hutan ‘Schima-Bamboo’ ini pada asalnya adalah hutan dipterokarpa pamah. Ianya terhasil akibat penerokaan tanah yang meluas.  Ciri-ciri hutan ialah terdapatnya spesies Gegatal (Schima wallichii var noronhea) dan Meranti temak nipis (Shorea talura) serta buluh dari jenis Buluh pahit (Gigantochloa latifolia) dan Buluh tumpat atau Buluh tikus (G. ligulata).  Satu lagi ciri istimewa bagi kawasan hutan ini ialah kewujudan sarang anai-anai di lantai hutan, yang tidak terdapat di kawasan hutan lain.  Selain daripada Gegatal, spesies lain yang terdapat di kawasan hutan ini ialah seperti Mersawa, Bebusok, Geronggang derum seluncor, Medang lebar daun, Simpoh padang, Bruas, Bungor, Resak laut dan Merbatu.

(b)     Hutan Paya Gelam

Hutan ini terdapat di kawasan berpasir atau permatang selari dengan pantai akibat perubahan tanah yang berbeza.  Spesies dominan adalah terdiri daripada Gelam (Melaleuca cajuputi).

Rujukan:

Manual Perhutanan Jilid III: Bab 17 – Pengurusan Hutan Asli

Nota Pengurusan Hutan I, Bahagian Latihan Perhutanan JPSM

www.nre.gov.my

www.jpsm.gov.my

Google.com (Banyak sangat la…Lupa sebab sedut gambar)